Dr. Reha Tandoğan – Dr. Asım Kayaalp
Ortoklinik ve Çankaya Ortopedi, Ankara

Kısmi (unikondiler, parsiyel) diz protezi uygulaması sırasında dizin sadece aşınmış olan yüzeyleri değiştirilir. Kısmi diz protezleri, sıklıkla dizin iç yarısı için uygulanır ama dış yarısı ve diz kapağının altında da başarı ile uygulanırlar (Resim 1). Dizin tamamının aşınmış olduğu durumlar ve ilerleyici romatoid artrit (iltihaplı romatizma), ankilozan spondilit gibi hastalıklarda kısmi protezler uygun değildir. Dizin sadece aşınmış olan kısımlarına yüzey kaplaması yapılır ve sağlam taraftaki menisküs, eklem kıkırdağı ve bütün diz bağları korunur. Bu da total (tam) diz protezine kıyasla daha normal bir diz hissi, daha kolay ameliyat sonrası iyileşme ve daha iyi eklem hareket açıklığı elde edilmesini sağlar. Hastaların günlük yaşam veya işe dönmeleri çok daha kısa sürede gerçekleşir. Robotik kısmi diz protezleri ile dizin aşınma öncesi sağlıklı durumu, büyük bir doğruluk ve yumuşak doku dengesi sağlanacak şekilde oluşturulur. Robotik cerrahi önce kısmi diz protezleri ile başlamış ve sonrasında total diz ve kalça sistemleri geliştirilmiştir. Bu nedenle dünyada en fazla ve uzun süre takipli deneyim kısmi protezlerledir.

Resim 1: Dizin sadece iç yarısı aşınmış olan bu hasta kısmi (unikondiler) protez için uygun.

Ameliyat öncesi dönem

Robotik kısmi diz protezlerinin hazırlığı robotik total protezler ile aynıdır. Cerrahi öncesinde bütün bacağınızın bilgisayarlı tomografisi çekilir ve 3 boyutlu gerçek bacak modeli oluşturulur. Bu model üzerinde protezin boyutları, yerleşimi hesaplanarak bir plan oluşturulur (Resim 2). Doktorunuz ameliyat öncesi bu planı gözden geçirerek son hassas ayarlamaları yapar ve bu plan robota yüklenir. Bu hazırlıklar sırasında anestezi için kan, idrar, EKG ve akciğer grafisi gibi diğer testleriniz de yapılır. Aspirin veya benzeri kan sulandırıcı ilaçlar kullanıyorsanız, bunların dozlarının ayarlanması için 7-10 günlük süre gereklidir, kullanmakta olduğunuz bütün ilaçlar konusunda doktorunuzu bilgilendirmeniz gereklidir. Doktorunuz bir gece öncesinden bacak temizliği için önerilerde bulunacaktır. Robotik kısmi diz protezi ameliyatının yapılacağı gün hastaneye yatışınız yapılır. Uygulanacak olan anestezi şekli konusunda anestezi uzmanınız sizi bilgilendirir. Bölgesel anestezi (belden uyuşturma) olabileceği gibi genel anestezi de uygulanabilir.

Resim 2: Ameliyat öncesi protezin boyutu ve yerleşiminin planlanması.

Robotik kısmi diz protezi nasıl yapılır?

Ameliyat başlangıcında femur ve tibia kemiklerine, robotun eklemi tanıması için gerekli elektronik gözler yerleştirilir. Bu gözler ameliyat süresince robotik sistemle haberleşerek işlemin hatasız olarak gerçekleştirilmesini sağlayacaktır (Resim 3).

Resim 3: Robotik gözlerin yerleştirilmesi.

Dizin ilgili bölgesine 7-10 cm’lik bir kesi yapılarak cerrahi açılım yapılır. Bu açılım, total diz protezinden çok daha küçüktür ve bacak kaslarına çok daha az zarar verilir. Femur ve tibia kemiklerinde 64 farklı nokta belirlenerek robota dizin 3 boyutlu şekli tanıtılır (Resim 4).

Resim 4: Robota diz ekleminin tanıtılması.

Dizin en az 5 farklı hareket açısında bağların dengesi ölçülür, bu bağ dengesini koruyacak şekilde protezin yerleşimi, boyutları ve açıları yeniden düzenlenir (Resim 5).

Resim 5: Dizin değişik hareket açılarında bağ dengesinin ölçülmesi.

Etraftaki sağlam kıkırdak ile aynı düzeyde devam edecek şekilde protez yüksekliği ayarlanır. Planın son hali robota yüklendikten sonra kemik yüzeylerin hazırlanmasına geçilir. Robotik kola bağlı olan hassas oyucu ve testereler ile protezlerin yerleştirileceği alan hazırlanır (Resim 6).

Resim 6: Robotik kol yardımı ile kesilerin yapılması.

Robot, planlanan çalışma alanının dışına çıkılmasına izin vermez, cerrah işlemi yaparken monitörden kesi derinliği ve sınırlarını takip eder (Resim 7).

Resim 7: Cerrah yapılan kemik kesilerini monitörden takip eder.

Robotun hassasiyeti 1 mm ve 1 derecedir, bu en iyi cerrahlardan 3 kat daha iyidir. Kemik yüzeyler hazırlandıktan sonra deneme protezleri ile bir değerlendirme yapılır. Daha önce 5 farklı hareket açısında yapılan ölçümler tekrarlanır ve istenen bağ dengesinin sağlandığından emin olunur. Kemik yüzeyler, basınçlı yıkama sistemleri ile temizlenir ve kullanılacak olan kemik çimentosunun kemiğin gözeneklerine 3-5 mm kadar ilerleyebileceği bir ortam sağlanır. Protez parçalarının kemiğe tespiti için kullanılan kemik çimentosu, ilk hazırlandığında sıvı haldedir, yaklaşık 14 dakika içinde sertleşerek kemik yüzeylere ve proteze kilitlenir. Kemik çimentosu son halini aldıktan sonra elde edilen tespit çok sağlamdır ve ameliyattan hemen sonra bacağa tam yük vererek yürünmesi mümkündür. Asıl protezler yerleştirildikten sonra dizin bütün hareket açıklığında bağ dengesi ve bacak dizilimi robot ile son bir kez kontrol edilir (Resim 8).

Resim 8: Protez parçaları yerleştirildikten sonra yapılan son bağ dengesi kontrolü.

Ameliyat sonrası ağrıyı azaltmak için protez çevresindeki yumuşak dokulara uzun etkili bölgesel anestezik ilaçlar uygulanır, robotik gözler çıkartılır ve katlar kapatılır. Kısmi diz protezleri sonrası eklem içine dren yerleştirilmesine gerek yoktur.

Ameliyat sonrası dönem

Ameliyat sonrası dönem, total diz protezine kıyasla daha konforludur, diz hareketlerinin kazanılması ve rehabilitasyon hedeflerine ulaşılması daha kolay gerçekleşir. Toparlanma için yeterli süre geçtikten sonra, bacak kas kontrolü iyi ise, ameliyat günü üzerine basarak ayağa kalkmanız mümkündür. Yürüteç (walker) ve bir yardımcı ile tuvalete kalkabilirsiniz. Yatakta sağa sola dönmek ve dizinizi hareket ettirmekte bir sakınca yoktur. İlk gün ağrı kontrolü için epidural veya damar yoluyla verilecek olan ağrı kesici ilaçlar için hasta kontrollü pompa kullanılır. Bu pompa sayesinde ağrınız oldukça düğmeye basarak ağrı kesici ihtiyacınızı ayarlayabilirsiniz. Pompadaki güvenlik sistemleri, doz aşımına izin vermeyecek şekilde ayarlanmıştır. Ağrı pompanız genellikle 24 saat içinde sonlandırılır.

Enfeksiyondan korunma için 24 saat verilen antibiyotikler yeterlidir, daha uzun süre antibiyotik kullanımının bir yararı olduğu gösterilememiştir. Ameliyat sonrası dönemde, bacak damarlarında pıhtı oluşmasını engellemek için kan sulandırıcı ilaçlar verilir. Doktorunuz, risk profilinize göre ağızdan veya cilt altına uygulanan kan sulandırıcı ilaçlara 10 ile 30 gün arasında devam etmenizi önerecektir.

Ameliyatın ertesi gününde, aktif ve yardımlı diz hareketleri bir fizyoterapist gözetiminde başlanır. Bunun için fizyoterapist yardımı veya sürekli pasif hareket (continious passive motion, CPM) cihazı ile istenen açılarda diz hareketleri yapılır. Tutunarak hemen merdiven çıkıp inmeye başlayabilirsiniz, bu eğitim fizyoterapist tarafından verilecektir. İkinci günde röntgen kontrolünüz yapılır (Resim 9).

Resim 9: Resim 1’deki hastanın robotik unikondiler protez uygulandıktan sonraki röntgen kontrolü.

Ameliyat sonrasında, size uygulanan bütün protezlerin barkodlarını içeren bir belge verilecektir. İmplant pasaportu adı verilen bu belgeyi ömür boyu saklamanız gereklidir. Hastanemiz kayıtlarında olmakla birlikte, sonraki yıllarda bir parça değişimi gerekirse, bu malzeme kodları çok önemlidir. Ayrıca havaalanı güvenliği gibi yerlerde bu pasaportunuzu kullanarak diz implantınızın olduğunu belgeleyebilirsiniz.

Robotik kısmi diz protezi sonrası ne zaman hastaneden çıkabilirim?

Robotik kısmi (unikondiler) diz protezi sonrası hastanede 1-2 gün yatış yeterlidir. Bazı hastalar, ameliyatın ertesi günü taburcu olabilirler. Bir baston veya koltuk değneği ile kendi başına yürümek ikinci günden sonra genellikle mümkündür.

Robotik kısmi diz protezi sonrası iyileşme süreci nasıldır?

Eve çıktıktan sonra doktorunuzun önereceği ağrı kesici, kan sulandırıcı ve mide koruyucu ilaçların yanı sıra, kalp, tansiyon, şeker gibi hastalıklarınızla ilgili ilaçlarınıza devam etmeniz gerekir. Ameliyat sonrası ağrınız giderek azalacaktır ancak 3-4 haftaya kadar süreyle ağrı kesici ihtiyacınız olabilir. Özellikle egzersizleri daha kolay yapabilmeniz için ağrı kesici kullanılması ve sonrasında soğuk uygulama faydalıdır. Dört aya kadar diz önünde bir sertlik hissi ve hafif ısı artışı normaldir. Dikişleriniz 10-12 gün arasında alınır, bu süre içinde su geçirmez pansuman malzemeleri ile ameliyat bölgesini koruyarak duş yapmanız mümkündür. Bacak kontrolünüzün durumuna göre bastonu birkaç gün ile 3 hafta arasında kullanmanız gerekli olabilir. Ameliyat sonrası verilen ev egzersizlerini yapmanız, diz hareketleriniz kazanmanız açısından çok önemlidir, hafif ağrıya rağmen bunları yapmanız gerekir. Dikişler alındıktan sonra doktorunuz gerekli görürse ayaktan bir fizik tedavi merkezine başvurarak veya evde fizyoterapist eşliğinde fizik tedavi almanız yararlı olacaktır. Dizinizin son halini alması 6 aya kadar sürebilir, bu süre içinde diziniz her gün daha iyi olacaktır.

Robotik kısmi diz protezi sonrası ne zaman araç kullanabilirim?

Kısmi diz protezinden sonra araç kullanmak için özel bir önlem almaya gerek yoktur. Araç kullanmaya başlamak için yeterli kas kontrolünün sağlanması ve fren refleksinizin güvenli bir şekilde geri dönmüş olması gerekir. Genel olarak sol dizinizden robotik cerrahi olduysanız, otomatik araçları 2 hafta, vitesli araçları 4 hafta sonra kullanabilirsiniz. Sağ diz için bu süre 4 haftadır, ancak her iki diz için de süreler kişiden kişiye değişebilir. Araç kullanmaya başlamadan önce doktorunuza danışmanız iyi olur.

Robotik kısmi diz protezi sonrası ne sıklıkta kontrol gerekir?

Doktorunuz, başlangıçta daha sık, sonrasında giderek daha seyrek aralıklara sizi kontrol edecektir. İlk haftalarda yara iyileşmesi, diz hareketlerinizin durumu ve ilaçlarınızın ayarlanması için daha sık kontroller yapılır. İyileşme tamamlanıp normal yaşama döndükten sonra, hiç yakınmanız olmasa da 1-2-5 yıl gibi aralıklarda doktorunuza başvurmanız gerekir. Bu sırada yapılacak muayene ve röntgen kontrolleri ile ortaya çıkabilecek sorunlar erkenden saptanabilecektir.

Robotik kısmi diz protezi sonrası hangi sporları yapabilirim?

Kısmi diz protezi sonrası yüzme, yürüyüş ve bisiklet gibi sporları yapmanızda bir sakınca yoktur. Daha önceden iyi kayak ve çiftler tenis yapıyorsanız tekrar yapabilirsiniz. Koşu, futbol, basketbol, voleybol gibi darbe riski olan sporlar uygun değildir. Diğer sporlar için doktorunuza danışmanız uygun olacaktır. Uzun süreli çömelme diz protezine zarar verebilir ve kaçınılmalıdır.