Dr. Reha Tandoğan – Dr. Asım Kayaalp
Ortoklinik ve Çankaya Ortopedi, Ankara

Total Kalça Protezi uygulaması sırasında, kalça ekleminin aşınmış olan eklem yüzleri protez adı verilen parçalar ile değiştirilir. Bunun için leğen kemiğine (pelvis) yarım küre şeklinde kap adı verilen parça ve uyluk kemiğinin (femur) içine sap adı verilen protez parçası yerleştirilir. Bu iki ana parça arasında seramik, metal veya güçlendirilmiş polietilenden yapılan ara parçalar yerleştirilerek hareketli bir eklem sağlanır. Total kalça protezinin hareketler sırasında yuvasından çıkmadan yerinde durmasını sağlayan kalça çevresi kaslar ve yumuşak dokulardır. Bu nedenle protezin yerinden çıkmasını engellemek için yumuşak doku dengesinin sağlanması ve protez parçalarının uygun açılarda yerleştirilmesi çok önemlidir. Robotik total kalça protezinin en önemli avantajı, protez parçalarının büyük bir hassasiyet ve doğrulukla yerleştirilmesini sağlamasıdır. En iyi cerrahlardan bile daha hassas olan bu işlem sayesinde kalça protezinin yerinden çıkma ve bacak boyu eşitsizliği riskleri en aza indirilir.

Ameliyat öncesi dönem

Robotik total kalça protezi öncesinde her iki bacağınızın leğen kemiğini de içine alacak şekilde bilgisayarlı tomografisi çekilir ve 3 boyutlu gerçek vücut modeli oluşturulur. Bu model üzerinde protezin boyutları, uygun yerleşim açıları ve istenen bacak boyu değişiklikleri hesaplanarak bir plan oluşturulur (Resim 1). Doktorunuz ameliyat öncesi bu planı gözden geçirerek son hassas ayarlamaları yapar ve bu plan robota yüklenir. Bel omurlarında olması muhtemel sorunlar da protezin yerleştirilmesinde önemlidir. Yeni geliştirilen yazılımlar sayesinde beldeki sorunları da göz önüne alacak şekilde bir planlama yapılabilir, bu çıkık riskini daha da azaltır.

Bu hazırlıklar sırasında anestezi için kan, idrar, EKG ve akciğer grafisi gibi diğer testleriniz de yapılır. Aspirin veya benzeri kan sulandırıcı ilaçlar kullanıyorsanız, bunların dozlarının ayarlanması için 7-10 günlük süre gereklidir, kullanmakta olduğunuz bütün ilaçlar konusunda doktorunuzu bilgilendirmeniz gereklidir. Doktorunuz bir gece öncesinden bacak temizliği için önerilerde bulunacaktır.

Robotik total kalça protezi ameliyatının yapılacağı gün hastaneye yatışınız yapılır. Uygulanacak olan anestezi şekli konusunda anestezi uzmanınız sizi bilgilendirir. Bölgesel anestezi (belden uyuşturma) olabileceği gibi genel anestezi de uygulanabilir.

Resim 1: Ameliyat öncesi planlama ile protezin boyutu, yerleşimi ve kesi açıları belirlenir.

Robotik total kalça protezi nasıl yapılır?

Ameliyat sırasında önce leğen ve uyluk kemiklerine, robotun kalça eklemini tanıyabilmesi için kullanılan elektronik gözler yerleştirilir. Bu gözler ameliyat süresince robotla bağlantıda kalacaktır (Resim 2).

Resim 2: Robotik total kalça protezi için elektronik gözlerin yerleştirilmesi.

Cerrahi açılım yapıldıktan sonra, sıra eklemin robota tanıtılmasına gelir. Leğen kemiği ve uyluk kemiklerinde 50’den fazla farklı nokta belirlenerek robota kalça ekleminin 3 boyutlu şekli tanıtılır (Resim 3).

Resim 3: Robotik kalça protezi için eklemin robota tanıtılması.

Bacaklar arasındaki uzunluk farkları milimetrik olarak hesaplanır. Protez parçalarının en uygun yerleşimine karar verildikten sonra kalça eklemi yerinden çıkartılır, uyluk kemiğinin üst ucuna robotun işaret ettiği bölgeden bir kesi yapılar femur başı çıkartılır. Protezin sap parçasının yerleştirilmesi için femur kemiği içine giderek büyüyen çaplarda oyucular yerleştirilir. Robot bu sırada oyucuların en uygun açıda yerleştirilmesinin kontrolünü sağlar. Kemiğin içine en sıkı şekilde oturan oyucu aynı zamanda deneme protezi olarak kullanılacaktır. Sonraki aşama, leğen kemiğinde kalçanın oturacağı yuvanın (asetabulum) oyucular ile hazırlanmasıdır. Bu hazırlık robotik kola yerleştirilen oyucular ile yapılır. Robotik kol planlanan açılarda ve derinlikte bu işlemin 1 mm ve 1 derece hassasiyetle yapılmasını sağlar (Resim 4).

Resim 4: Robotik kol ile asetabulum’un hazırlanması.

Uygun yuva hazırlandıktan sonra deneme protezleri yerleştirilir, kalça hareket açıklığı, bacak boyu robot ekranından kontrol edilir ve uygun ise asıl protezlerin yerleştirilmesi aşamasına geçilir.

Resim 5: Robotik kalça protezi uygulamasında son kontrolün yapılması.

Modern kalça protezleri çimentosuz veya çimento ile yerleştirilebilir. Kemik kalitesi iyi olan hastalarda, protezler çimentosuz olarak yerleştirilir. Çimentosuz protezlerin üzerlerindeki özel gözenekli titanyum veya hidroksiapatit kaplamalar, vücut kemiğinin doğrudan protez içine doğru büyümesine izin verir ve çok sağlam bir tespit sağlar. Kemik kalitesinin iyi olmadığı veya çok ileri yaştaki hastalarda, protez kemik birleşmesinin gerçekleşme ihtimali düşükse, protez ile kemik arasına yerleştirilen kemik çimentosu adı verilen bir dolgu maddesi ile tespit sağlanır. Doktorunuz, ameliyat sırasında her iki türde tespit için de hazırlık yapar ve gerekli malzemeler ameliyathanede bulundurulur, cerrahi sırasındaki bulgulara göre son tespit yöntemi kararı verilir. İlk hazırlandığında sıvı halde olan kemik çimentosu, yaklaşık 14 dakika içinde sertleşerek kemik yüzeylere ve proteze kilitlenir ve protezin kemiğe sıkıca tutunmasını sağlar. Kalıcı protezler yerleştirildikten sonra son bir robotik kontrol ile bacak boyları ve yumuşak dengesi doğrulanır, uygun ise robotik gözler çıkartılır ve katların kapanmasına geçilir. Ameliyat sonrası ağrıyı azaltmak için protez çevresindeki yumuşak dokulara uzun etkili bölgesel anestezik ilaçlar uygulanır, bu işlem ameliyat sonrası keskin ağrıyı azaltmak için yararlıdır. Çoğunlukla eklem içine dren yerleştirilmesine gerek yoktur.

Ameliyat sonrası dönem

Toparlanma için yeterli süre geçtikten sonra, bacak kas kontrolü iyi ise, ameliyat günü üzerine hafifçe basarak ayağa kalkmanız mümkündür. Yürüteç (walker) ve bir yardımcı ile tuvalete kalkabilirsiniz. Kalçanın yerinden çıkmasını engellemek için birkaç hafta süreyle iki bacak arasına bir yastık yerleştirerek yatmanız önerilir. Bu yastık yan döndüğünüzde de bacakların arasında olmalıdır. Alçak yere ve klozete oturmanız protezin yerinden çıkma riskini artırır, bu nedenle doktorunuzun önereceği süre boyunca tuvalet yükseltici kullanmanız gerekebilir. İlk 24-48 saat, ağrı kontrolü için epidural veya damar yoluyla verilecek olan ağrı kesici ilaçlar içeren hasta kontrollü pompa kullanılır. Ağrınız oldukça düğmeye basarak ağrı kesici ihtiyacınızı ayarlayabilirsiniz. Pompadaki güvenlik sistemleri, doz aşımına izin vermeyecek şekilde ayarlanmıştır.

Enfeksiyon riskini azaltmak için 24 saat antibiyotik kullanımı yeterlidir. Bacak toplardamarlarında pıhtı oluşmasını engellemek için kan sulandırıcı ilaçlar verilecektir. Doktorunuz, risk profilinize göre ağızdan veya cilt altına uygulanan kan sulandırıcı ilaçlara 30 gün süreyle devam etmenizi önerecektir.

Ameliyatın ertesi gününde, aktif ve yardımlı kalça hareketlerine bir fizyoterapist gözetiminde başlanır. Merdiven çıkma, koltuğa oturma, yerden bir cisim alma gibi eğitimler verilir. Eğer dren yerleştirilmişse, ikinci gün çıkartılır ve röntgen kontrolünüz yapılır. Bacak kas kontrolünü kazanana kadar bir yürüteç veya koltuk değneği kullanılması, düşme riskini azaltmak için önemlidir. Röntgen çekilerek protezinizin son hali görüntülenir (Resim 6).

Resim 6: Sol kalçasında ileri evre aşınma ve yıpranma olan hastanın ameliyat öncesi ve sonrası röntgen görüntüleri.

Ameliyat sonrasında, size uygulanan bütün protezlerin barkodlarını içeren bir belge verilecektir. Bu belgeyi dikkatle saklamanız gereklidir. Hastanemiz kayıtlarında olmakla birlikte, sonraki yıllarda bir parça değişimi gerekirse, bu malzeme kodları çok önemlidir. Ayrıca havaalanı güvenliği gibi yerlerde bu pasaportunuzu kullanarak kalça protezinizin olduğunu belgeleyebilirsiniz.

Robotik total kalça protezi sonrası ne zaman hastaneden çıkabilirim?

Robotik total kalça protezi sonrası hastanede kalış süresi 48 saat civarındadır. Yeterli ağrı kontrolü sağlanmış, koltuk değneği ile bağımsız hareket edebiliyorsanız ve yara sorunu yoksa eve çıkabilirsiniz. Eşlik edebilecek başka tıbbi sorunlarınız varsa bu süre uzayabilir.

Robotik total kalça protezi sonrası iyileşme süreci nasıldır?

Eve çıktıktan sonra doktorunuzun önereceği ağrı kesici, kan sulandırıcı ve mide koruyucu ilaçların yanı sıra, kalp, tansiyon, şeker gibi hastalıklarınızla ilgili ilaçlarınıza devam etmeniz gerekir. Ameliyat sonrası ağrınız giderek azalacaktır ancak 6 haftaya kadar süreyle ağrı kesici ihtiyacınız olabilir. Kalça çevresinde oluşan morluklar ayak bileğine kadar inebilir, bunlar birkaç hafta içinde kaybolacaktır. Robotik gözün yerleştirildiği alandaki dikişleriniz 10-12 gün arasında alınır, bu süre içinde su geçirmez pansuman malzemeleri ile ameliyat bölgesini koruyarak duş yapmanız mümkündür. Protezin yerleştirildiği alandaki gizli dikişlerinizi almak gerekmez, bu bölgeye taburcu olduktan 3 gün sonra su değebilir.

Ameliyat sonrası verilen egzersizlerin yapılması, yeni protezinize alışma ve kasların güçlenmesi açısından çok önemlidir. Gün içinde sık sık hareket etmek bacaktaki kan akımını da hızlandırarak pıhtı oluşması ve emboli riskini de azaltacaktır. Diz protezinin aksine, robotik kalça cerrahisi sonrası çoğu hastada ev egzersizleri iyileşme için yeterlidir ancak doktorunuz yeterli gelişme görmüyorsa fizik tedavi almanızı önerebilir.Bacak kontrolünüzün durumuna göre yürüteç veya koltuk değneğini 3-6 hafta arasında kullanmanız gerekli olabilir. Sonrasında kendinizi güvende hissedene kadar tek baston kullanabilirsiniz. Merdiven inip çıkmanızda sakınca yoktur. Altı ay süreyle yere çömelmeniz ve alçak yere oturmanız uygun değildir, tuvalet koltuk ve yatağınızı buna göre düzenlemeniz gerekecektir. Ameliyat sırasında bacağınızın boyunu robotik cerrahi ile çok hassas bir şekilde ayarlamak mümkündür. Ancak, ameliyat öncesi kısalmış olan bacağınızın yeni haline alışmanız 6 aya kadar sürebilir.

Robotik total kalça protezi sonrası ne zaman araç kullanabilirim?

Araç kullanırken koltuğunuzun alçak olmamasına özen göstermelisiniz. Araca nasıl inip binmeniz gerektiğini fizyoterapistiniz gösterecektir. Sol kalçanızdan robotik cerrahi olduysanız, otomatik araçları 3 hafta, vitesli araçları 6 hafta sonra kullanabilirsiniz. Sağ kalça için bu süre 6 haftadır.

Robotik total kalça protezi sonrası takiplerim nasıl olmalıdır?

Ameliyat sonrası ilk birkaç ay daha sık, sonra giderek uzayan aralarla kontrollere gelmeniz önemlidir. İlk haftalarda yara iyileşmesi, yürüme dengesi, kas gücünün durumu ve ilaçlarınızın ayarlanması için kontroller yapılır. İyileşme tamamlanıp normal yaşama döndükten sonra, hiç yakınmanız olmasa bile doktorunuzun önereceği sürelerde (genellikle 2-5 yıl arası) kontrolünüz gerekir. Bu sırada yapılacak muayene ve röntgen incelemeleri ile ortaya çıkabilecek sorunlar erkenden saptanabilecektir.

Robotik total kalça protezi sonrası hangi sporları yapabilirim?

Kalça protezi sonrası yüzme, yürüyüş ve bisiklet gibi sporları yapmanızda bir sakınca yoktur. Daha önceden iyi kayak yapıyorsanız veya çiftler tenis oynuyorsanız tekrar yapabilirsiniz. Koşu, futbol, basketbol, voleybol gibi darbe riski olan sporlar uygun değildir. Diğer sporlar için doktorunuza danışmanız uygun olacaktır. Çömelme ve yüksekten atlamayı gerektiren sporlar uygun değildir.